Ambonezen in woonoord ‘de Oude Molen’

Door Archief Well

De 4000 Molukse KNIL militairen die met hun gezinnen (ca.12.500 personen) in 1951 naar Nederland werden verscheept, vormden het elitekorps van het Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger. Bij hun vertrek naar Nederland werden afspraken gemaakt over een spoedige terugkeer en de zorg voor levensonderhoud. De reis duurde een maand. In Rotterdam ging men van boord en van daaruit werd iedereen in Amersfoort medisch gekeurd en vervolgens willekeurig verdeeld over Nederland. Door de naoorlogse woningnood kwamen ze terecht in een van de eenenzeventig ‘woonoorden’. Hier in de buurt waren ook dergelijke woonoorden voor Molukkers o.a. in Tienray, Gennep, Venray en Blerick. De overgang van de tropen naar het koude en natte Nederland viel voor deze mensen niet mee. Ze spraken de taal weliswaar, maar het klimaat en ook de mensen, het leven en het eten waren anders. Ze mochten niet werken, want ze zouden toch snel terugkeren. Dat liep anders, want Nederland zette zich nooit heel actief in voor een vrije Molukse Republiek. De Molukkers konden uiteindelijk niet meer terug. 

Van de groep die in het klooster Lilbosch in Echt werd opgevangen, kwamen na een jaar in 1952 achtentwintig gezinnen naar Well, evenals een groep mensen vanaf Zwanenburg. In Well stond achter de vroegere molen, aan het begin van de Wezerweg, een leeg barakkenkamp, dat in de Tweede Wereldoorlog als arbeidskamp van de Nederlandse Arbeids Dienst (N.A.D.) fungeerde. Later deed het nog dienst als vakantieverblijf van Stichting ‘Het Vierde Prinsenkind’, die na de oorlog vakantiekampen organiseerde voor jeugdige oorlogsslachtoffers. Dit barakkenkamp kreeg een opknapbeurt, waarbij de kantine-zaal verbouwd werd tot school. Vervolgens werden er de gezinnen gehuisvest; in iedere barak zaten zes of acht families. Die hadden allemaal een kamer, een eetkamer en een slaapkamer. Ze ontvingen drie gulden zakgeld per persoon en anderhalve gulden per kind. Dat geld was onder meer bedoeld voor stroom die uit een apparaat kwam waar je geld in moest doen. Eten kwam uit de gaarkeuken, ’s middags warm en ’s avonds brood. Voor op hun eigen kamer was er koffie, thee en melk. Juffrouw Wielinga was onderwijzeres in het woonoord. Ze kwam uit een zendelingenfamilie en kende de cultuur van de Ambonezen. Er was veel sociale controle. De jeugd maakte muziek, er was in het kamp een volleybalveld en kinderen speelden buiten in de bossen. Op 1 december 1952 woonden er dertig gezinnen in Well en één vrijgezel, in totaal honderdeneen personen.

In Well noemden de inwoners de Molukkers ‘Ambonezen’, alhoewel ze niet allemaal van Ambon afkomstig waren. De meeste Molukkers kwamen van de Zuid-Molukse eilanden, waarvan Ambon de meest bekende is. Daarom is ‘Molukker’ voor velen synoniem voor Ambonees.
Men wilde het kamp later nog uitbreiden naar honderd gezinnen, maar dit is uiteindelijk niet gebeurd. Al had men een eigen kerk en school, toch groeide er ook een hechte band met de Wellenaren. De mensen deden in Well boodschappen, werkten bij tuinders in de omgeving, gingen bijna wekelijks naar bioscoop ‘Walaria’, ze bezochten elkaars feesten en gingen vriendschappelijk met elkaar om. Vooral met iets oudere jeugd ontstond een goed contact door samen te musiceren en heel wat Wellenaren genoten in die jaren hun eerste gitaarlessen. De bewoners waren bedreven in volleybal, en in 1961 resulteerde dat in de oprichting van Volleyclub V.C. Tornado. Zowel de dames als de heren behaalden heel wat overwinningen, dankzij de goede training door de Molukse jongeren. 

Well en de bewoners van het woonoord deelden lief en leed als één grote familie. Vanaf 1961 waaierden de meeste bewoners uit naar diverse woonwijken in Nederland. De barakken werden daarna afgebroken en geen van de Molukkers bleef in Well wonen. Desondanks bleef er, ook na het vertrek van de laatste familie in 1969, een sterke band bestaan door de van tijd tot tijd georganiseerde reünies en de wederzijdse uitnodigingen voor bruiloften en verjaardagen. In 2013 werd er tijdens de reünie bij het voormalige woonoord een herdenkingsplaquette geplaatst als blijvende herinnering. In 2020 werd er een kunstwerk geplaatst in de vorm van een stenen bank waarop de historie van de Ambonezen in Well is uitgebeeld.