De Diepen zucht onder alweer een droog jaar

Het gebied Koningsven, waar De Diepen onderdeel van is, behoorde ooit tot een van de fraaiste hoogveengebieden van Noordwest-Europa. Vanaf 2018 is Natuurmonumenten samen met Teunesen Zand en Grint bezig om het Koningsven in oude luister te herstellen. Als boswachters ging wij op pad om de stand van zaken in het gebied te bekijken en kwamen terug met gemengde gevoelens.

We hebben afgesproken op de parkeerplaats bij Eethuis De Diepen, een ideaal startpunt voor een rondwandeling in het gebied. Samen met Jan van Mierlo (ecoloog) en Fred de Jonge (boswachter Natuurbeheer) ga ik op pad. Tijdens het eerste deel van de wandeling door het bos aan de voet van de Sint-Jansberg lijkt er op het eerste gezicht nog niet zoveel aan de hand. Mooie eiken voeren ons verder het bos in. Maar hoe verder we lopen, hoe minder de stemming van Jan wordt: “Het ziet hier allemaal mooi groen”, begint hij z’n verhaal, “maar dit zijn niet de planten die hier ooit stonden. Nu is het ruig van de brandnetel en de bramen. Ooit stonden hier salomonszegel en zwart blauwe rapunzels. Die zijn allemaal weg. Dat komt doordat de kwelstroom vanuit de heuvel er niet meer is. Door de lange droge periodes wordt al het water boven op de heuvel verbruikt voor het beregenen van akkers en blijft er voor de natuur niks meer over. Het beekje dat hier ooit van de Drie Vijvers naar beneden liep, is opgedroogd, krukdroog, kijk maar”. Jan graaft het bladerendek en de humus weg en de grond van waar ooit het beekje liep blijft kurkdroog. “Dit is niet goed”, schudt Jan z’n hoofd.

Waterpeil
Waar moet het stroompje dan vandaan komen? We klimmen omhoog naar Drie Vijvers en zien met eigen ogen dat er te weinig water in de vijvers staat. Het water komt niet eens aan de overloop die het beekje voedt. Ook de vijvers hebben dus te maken met verdroging en het waterpeil staat lager dan normaal. “Wat wil je ook met al die droge zomers”, verzucht Fred. Hij gaat twee keer per maand alle dertig waterpeilschalen in het gebied langs om de waterstanden nauwkeuring bij te houden.

“Ook de stikstof speelt een rol”, weet Jan te vertellen. “Planten als grassen, brandnetels en bramen vinden stikstof heerlijk. Daar groeien ze goed op en verdringen zo de zeldzame soorten, zoals die zwartblauwe rapunzel. Eigenlijk hebben we dus hier aan de voet van de heuvel twee keer ellende: de droogte die er voor zorgt dat er geen vochtige omstandigheden meer zijn, het groeibiotoop van veel zeldzame planten, én de stikstof die er voor zorgt dat ook in de lucht niet de juiste kwaliteit van leven zit. Gevolg, je natuurwaarden gaan achteruit.

Win-Win
Maar het stroompje stopt natuurlijk niet bij het pad. Het ging ooit onder het pad door om zo, als een waaier, in De Diepen te belanden. Daar zorgde het water en de kwel (opborrelend grondwater) voor bijzondere planten als galigaan, waterdrieblad en stijve ogentroost. Om deze situatie weer terug te krijgen, ging Natuurmonumenten een samenwerking aan met Teunesen Zand en Grint. Afgelopen decennia kende het gebied een agrarisch gebruik. Hierdoor is een voedselrijke laag ontstaan. Deze laag is inmiddels afgegraven. Teunesen heeft deze grond gebruikt om de gemaakte plassen voor zand- en grindwinning te minder diep te maken en natuurlijk af te werken. Natuurmonumenten kreeg er een voedselarme bodem voor terug, de ideale startsituatie om helemaal weer opnieuw te beginnen. Zo kunnen we een doorstroommoeras met natte graslanden en bijzondere planten ontwikkelen. Maaisel vanuit het nabijgelegen gebied De Bruuk van Staatsbosbeheer moest de ontwikkeling een extra boost geven, omdat daar al de zaden van de juiste soorten in zaten.

Droogte
“Toen kwamen de ontzettend droge jaren”, herinnert Jan zich nog. “Geen water zorgt ervoor dat de zaden niet kunnen ontkiemen, dus de ontwikkeling in het gebied gaat niet zoals gehoopt. Ook de kwel die vanuit de heuvel moet komen, is veel minder dan van te voren gedacht. De soorten die we hier graag zien, groeien er wel, dat zeker, maar allemaal maar mondjesmaat. Het water moet langer vastgehouden worden, want door de droge jaren verdampt al het beschikbare water voor je ogen weg”. Fred beaamt dat: “Als ik maandelijks de peilbuizen langs ga, hoef ik eigenlijk al geen laarzen meer aan. We houden bij hoeveel het water zakt en passen daar ons beheer op aan. Door de droogte en de stikstof groeien de grassen beter, dus maaien we die grassen al veel eerder dan de stukken waar wel bloemen groeien. Zo proberen we te voorkomen dat grassen de overhand krijgen en het hele gebied overwoekeren. Kort houden en opruimen om zaadzetting te voorkomen. En dan hopen dat daardoor de bloemen er voordeel van hebben.”

Geen oplossing
Eigenlijk zou er een goede oplossing moeten komen, daar zijn we het allemaal over eens. Minder stikstof, maar ook minder wateronttrekking boven op de heuvel. Jan weet: “Daar zijn veel partijen voor nodig, provincies, waterschap, agrariërs en gemeentes. Het nadeel is dat de wateronttrekking in de provincie Gelderland gebeurt en dat De Diepen in de provincie Limburg ligt. Dat maakt het zoeken naar een oplossing nog veel lastiger. Maar we blijven hoop houden. Als boswachters staan we voor een uitdaging en die pakken we dagelijks met beide handen aan. Natuurbeheer is een kwestie van een lange adem, vaak een hele lange adem. We doen wat we kunnen om er voor te zorgen dat het ooit zo bijzondere gebied Het Koningsven weer in oude luister wordt hersteld.

Zelf wandelen
De Diepen met eigen ogen zien? Wij liepen vanaf de parkeerplaats bij Eethuis De Diepen, waar wandelknooppunt 79 ligt, naar wandelknooppunt 89 – 78 - 77 – 81 en dan weer naar 79. Het is ook mogelijk om de blauwe paaltjesroute te volgen, die is vijf kilometer. Kijk voor meer informatie op www.nm.nl/koningsven 

Stop de watercrisis
Onze natuur is ziek door vervuild water en verdroging. Dit is hét moment om in actie te komen. Provincie en waterschappen maken nu plannen voor water en natuur in jouw provincie. Roep de bestuurders op om te zorgen voor voldoende en schoon water in de natuur.

www.natuurmonumenten.nl/laatjestemhoren/landelijk/petitie