De oude Toren

Ongeveer 1200 jaar stond op de plaats van de Martinustoren een kerk. De tweede wereldoorlog maakte hier een einde aan en er kwam nieuwbouw op een andere locatie.

De oude Martinuskerk overleefde oorlogen, de grote stadsbrand van 1597, aardbevingen en overstromingen. Maar omdat aan het einde van de oorlog door de hevige gevechten het kerkschip zwaar beschadigd werd, besloot men de kerk elders te herbouwen. Alleen de toren overleefde de oorlog. De klokkentoren, gebouwd in 1869, kreeg in 2010 een nieuwe functie: die van bezoekerscentrum en uitkijktoren. De toren is sindsdien een markant punt in de cultuurhistorie en de natuur aan van het land van Maas en Niers. Op het pleintje voor de toren kan men tevens kennis maken met deze bijzondere geschiedenis door middel van de ‘virtuele archeoloog’. Hij vertelt bij de speerpunt de historie van de kerk als je de QR-code scant. Het verhaal heet ‘Het Houten Kerkje’ en staat op website Archeo Route Limburg.

De virtuele archeoloog
Tijdens archeologische opgravingen bij de sloop van het kerkschip in 1948 vond men resten van een houten paalkerk die in de achtste eeuw gebouwd was. Later is de paalkerk vervangen door een stenen zaalkerk van Maaskeien. Op de oudste afbeelding van Gennep uit 1572, (Braun en Hoogenberg), zien we hoe de Martinuskerk er destijds uitzag. In 1864 werd de toren afgebroken omdat deze bouwvallig was. Ervoor in plaats kwam een slanke klokkentoren, de huidige Martinustoren. Deze toren kwam gereed in 1869. Het ontwerp wordt toegeschreven aan de architect Pierre Cuypers.

Hoe kwam het dat de Martinustoren de oorlog wel overleefde?
Gennep lag tot de bevrijding in februari 1945 gedurende vijf maanden in de frontlinie. De bevolking werd in oktober 1944 geëvacueerd behalve de patiënten van het naast de Martinuskerk gelegen TBC- sanatorium Maria Oord. Dit heeft er waarschijnlijk veel aan bijgedragen dat de Martinustoren de tweede wereldoorlog overleefde. Het sanatorium werd namelijk beschermd door een grote Rode Kruisvlag op het dak en zodoende ook de ernaast gelegen Martinuskerk. De kerktorens dichtbij de Maas speelden op het einde van de oorlog sowieso een bijzondere rol. De Maas was de scheidslijn geworden tussen het geallieerde en het Duitse leger. De kerktorens gaven uitzicht op de activiteiten van de vijand. Daarom bliezen de Duitsers de kerktorens op de westelijke Maasoever op. Toen vanaf november deze Maasoever helemaal in geallieerde handen was gevallen, richtten ze hun kanonnen op de kerktorens op de andere kant, de Limburgse Maasoever. Zo komt het dat alle Limburgse kerktorens dichtbij de Maas, vanaf Middelaar tot en met Roermond de oorlog niet overleefden. Behalve dus de Martinustoren! Tot de evacuatie van sanatorium Maria Oord, einde december 1944, had de St. Martinuskerk weinig schade opgelopen. Door de zware gevechten in februari 1945 (Operatie Veritable) werd met name het kerkschip zwaar beschadigd. Het kerkschip werd daarom afgebroken. Op de plaats van de pilaren staan tegenwoordig in pilaarvorm gesnoeide taxusstruiken als herinnering aan het kerkschip. Men besloot de toren te laten staan.

Maar wat ga je vervolgens doen met die oude toren?
De bewoners waren eraan gehecht omdat ze er naar de kerk waren gegaan, er belangrijke levensgebeurtenissen hadden plaatsgevonden, het een onderdeel van het kerkhof was maar ook omdat het een belangrijke herinnering aan de Tweede Wereldoorlog was. Aan het behoud van de toren hing echter een fors prijskaartje. De toren werd daarom telkens slechts provisorisch gerepareerd. Uiteindelijk, in 1974, nam de gemeente de toren voor het symbolische bedrag van één gulden van de St. Martinusparochie over. Om de toren te behouden werd de Torenstichting opgericht. Deze ging op zoek naar financiële middelen. Een van de voorwaarden voor het verkrijgen van subsidie van rijk en gemeente voor de instandhouding van de toren was: zorgen voor een substantiële financiële bijdrage en een functie voor de toren. De Torenstichting zorgde vervolgens voor een ‘Ton voor de toren’ (€100.000) en een permanente functionele invulling: een combinatie van ‘onbemand museum’ en uitkijktoren. Het idee voor het bezoekerscentrum Martinustoren was hiermee geboren. Het internationale bureau ‘Marcel Wouters Ontwerpers’ kreeg de opdracht. Centraal in het ontwerp stond de klokkentoren. De expositie werd daarom gerealiseerd in de vorm van stalen kubussen, opgehangen aan touwen, met geluid-, foto- en filmpresentaties over de cultuurhistorie en natuur van Gennep en het land van Maas en Niers. Dit plan werd gerealiseerd en het bezoekerscentrum Martinustoren werd op 2 oktober 2010 geopend.

Stalen kubussen aan touwen.
Bezoekerscentrum Martinustoren mag met jaarlijks 10 à 11.000 bezoekers wel een geslaagd project genoemd worden. Het is 360 dagen per jaar geopend. In de zomer 56 uur per week en in de winter 49 uur. Dit is mogelijk dankzij de vrijwilligers die voor het openen en sluiten zorgen en eventueel zwerfvuil verwijderen. Het grote aantal bezoekers is mede te danken aan het netwerk van fiets- en wandelroutes waarvan de toren het middelpunt is, de Martinustorenroutes. Deze zijn gratis verkrijgbaar bij Tourist Info Gennep en je kunt ze vinden op de website Ook ligt de toren aan de grootste nationale wandelroute, het Pieterpad, en aan de internationale Liberation Route Europe.

Deze laatste volgt de route van de geallieerden van Normandië naar Berlijn. De Martinustoren is een onderdeel hiervan als markante herinnering aan de verwoestingen die Gennep en Noord-Limburg op het einde van de oorlog troffen. Het bezoekerscentrum Martinustoren heeft daarom een scholenproject ontwikkeld met de titel: “De Martinustoren, symbool van Vrede en Vrijheid”.

Bezoekerscentrum Martinustoren.
Het bezoekerscentrum kon gerealiseerd worden dankzij de inzet van veel vrijwilligers en bijdragen uit de samenleving. Terugkijkend kan men concluderen dat het koperen jubileum zeker een moment is om bij stil te staan. Dit gebeurt o.a. met een expositie en een wagenspel op Open Monumentendag (10 september), een bijzondere Martinustorenwandelroute, een torenpostzegel, en nog meer. Kortom, de oude toren is de afgelopen twaalfenhalf jaar van betekenis geweest voor de samenleving en wil dit nog vele jaren blijven.

Werkgroep Martinustoren 

www.martinustoren.nl