Huis Wylerberg in Beek

Een pittige levensdraad kunst, vluchtelingen, en de ‘tante van Göring’

Als een schone vrouw, torent ze hoog boven het landschap uit. Ze schrijft een geschiedenis als een smartlap. En haar cultuur? Stralend als een bergkristal en grensoverschrijdend: Huis Wylerberg in Beek! Als je haar eenmaal gezien hebt, vergeet je haar niet meer… Wat een schoonheid. Jeroen van Zuylen weet daar alles van.

Bouwval
Haar hart ging tekeer toen Marie Schuster in 1945 de Wylerberg opliep. Ze was net vrijgelaten uit kamp Vught en barstte van de stress: hoe zou Huis Wylerberg er bij liggen na haar detentie? De schok was groot, bijna ondragelijk groot. Het huis was geplunderd, de dure expressionistische kunst was geroofd, en het luxe meubilair verdwenen. Was dit het huis dat al die jaren haar thuis was?! Huis Wylerberg leek meer op een bouwval dan op een woonhuis. Hoe kon dit toch allemaal gebeuren?

Karl Marx
Jeroen: “Het verhaal begint 1867 toen Marie Hiby (latere naam Schuster) geboren werd als dochter van een steenrijke mijnbouw – industrieel. Haar opa was nog ooit bevriend met Karl Marx. Toen Karl in ballingschap leefde heeft hij hem financieel ondersteund. Marie was nog jong toen haar vader kwam te overlijden. Haar moeder kocht de Wylerberg, dat destijds nog Duits grondgebied was. Marie trouwde met ambtenaar Heinrich Schuster. Het echtpaar Schuster nam haar intrek op Chateau Lorry in Elzas – Lotharingen. Duits grondgebied. Samen kregen ze een dochter: Alice. De familie leidde een onbezorgd leven tot aan het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Ze woonden niet ver van Verdun, waar zo bloedig gevochten werd. De familie Schuster ving veel gewonden op, waaronder piloot Herman Göring, de latere baas van de Luftwaffe. Marie was nog verre familie van hem. Na de Eerste Wereldoorlog vluchtte het paar terug naar Duitsland, gedwongen door de anti-Duitse sentimenten en het feit dat De Elzas na het Verdrag van Versailles weer Frans grondgebied werd. Het einde van de Eerste Wereldoorlog had flinke invloed op het leven van Marie Schuster. Het echtpaar Schuster liet hun oog vallen op de Wylerberg, om er een huis te bouwen. Marie leerde in 1920 de expressionistische architect Otto Bartning kennen. Het klikte meteen tussen de twee. Bartning maakte van klei een opzetje voor het nieuw te bouwen huis. Marie was diep onder de indruk en de architect kon aan de slag. Geld speelde bij dit alles geen rol. Hij kreeg de vrije hand. En zo ontstond Huis Wylerberg.”

…Vanaf het eerste moment straalt ze openheid en gastvrijheid uit, maar oogt tevens als een robuust en gesloten bastion… ‘de boeg van een schip boort zich in het water van het leven. En wat het brengt…’

Kunstverzameling
Nog voor het echtpaar het expressionistische huis kon betrekken, overleed Heinrich Schuster. Het huis was te groot voor Marie alleen, ze nodigde veel expressionistische kunstenaars uit. Het huis telde immers tal van gastenkamers. Jeroen: “De kunstenaars kwamen naar Beek om inspiratie op te doen, en elkaar te ontmoeten. Van het een kwam het ander. Marie legde een prachtige kunstverzameling aan en organiseerde veel tentoonstellingen. De expressionistische schilderkunst vierde hoogtij op de Wylerberg.” Deze expressionistische kunstenaars maakten levendige, kleurrijke schilderijen, afwijkend van de werkelijkheid. Ze schilderden tegen de stroom in en beeldden onbewust het door bergen en dalen laverende leven van Marie Schuster uit.

Vluchtelingen
In 1933 kwam Adolf Hitler in Duitsland aan de macht. De kunst waar Marie zo van hield, werd verboden, het was ‘entartete Kunst’. Het paste niet in het plaatje van de nazi’s. Jeroen: “Kunstenaars verloren hun baan, ze werden vervolgd en sloegen op de vlucht. Marie bood hen onderdak. In 1938 was de Jodenvervolging bij de oosterburen in volle gang. Velen probeerden Duitsland te ontvluchten. Marie en haar personeel hielpen hen de grens over naar Nederland. Via bosweggetjes smokkelden ze hen ze de grens over. Velen werden door Marie uit de ellende geholpen, maar haar activiteiten moesten natuurlijk verborgen blijven voor de autoriteiten. Om geen argwaan te wekken deed ze alsof ze Hitler goed gezind was. Als Duitse hoogwaardigheidsbekleders langs kwamen, werden de expressionistische schilderijen verborgen achter een blinde muur, en stond er keurig een foto van Herman Göring op de secretaire. Onschuldige schilderijtjes sierden de muren.“

Ontluistering
Nazi-Duitsland verloor de oorlog en Europa lag in puin. Dat de menslievende activiteiten van Marie altijd geheim waren gebleven, werkte nu in haar nadeel. Een journaliste schreef dat zij de ‘tante van Göring’ was, en velen namen die beeldvorming over. Ze werd gezien als een vijand, goede Duitsers bestonden in die tijd sowieso niet in de ogen van de mensen. De arrestatie van Marie en haar personeel liet niet dan ook lang op zich wachten, ze werden gevangen gezet in voormalig concentratiekamp Vught. Bittere maanden volgden. Op voorspraak van een arts werd Marie vrijgelaten. Toen ze thuis kwam, volgde de totale ontluistering. Maar dat heeft u bovenaan in dit artikel al gelezen. Jeroen: “Ook het einde van de Tweede Wereldoorlog had dus een negatieve invloed op het leven van Marie. Ze wilde dat de gestolen spullen opgespoord zouden worden, maar de burgemeester van Beek, de heer Sassen voelde daar niets voor. ‘Zolang grote hoeveelheden geroofde goederen van Nederlanders niet uit Duitsland zijn terug gekeerd, is er weinig sympathie voor opsporing van spullen van een familielid van Herman Göring’.

De Duivelsberg en de Wylerberg zijn de enige stukjes Nederland die na de oorlog niet werden terug gegeven aan Duitsland, vanwege de grote ecologische waarde van beide gebieden. De natuur is er prachtig. Marie nam haar intrek in de boswachterswoning nabij Huis Wylerberg, samen met haar schoonzus. Tot haar dood in 1949 heeft ze hier gewoond.”

Muziek
Huis Wylerberg krabbelde beetje bij beetje op en werd in oude luister hersteld. De dochter van Marie, Alice, ging het huis bewonen, samen met haar vriendin, de pianiste Else C Kraus. Er werden veel muziekconcerten gegeven. Alice bracht de muze terug in huis. Het motto van al dat moois: ‘Laat vriendschap helen wat grenzen delen’. In 1966, kwam Alice te overlijden. Daarna werd het huis een internaat voor meervoudig gehandicapte kinderen. Vanaf de jaren tachtig zijn de natuurorganisaties Das & Boom, Sovon en VNC de gebruikers van het pand, dat eigendom is van Staatsbosbeheer.

Groene concerten
De muzen, de godinnen van de kunst en de inspiratie uit de Griekse oudheid, zijn echter niet weg te denken uit Huis Wylerberg, ze zingen er nog steeds. Vanaf 2015 organiseert het ‘team Groene Concerten’ er vier maal per jaar een muziekvoorstelling. Jeroen: “Het is een groepje vrijwilligers dat van klassieke muziek houdt en vindt dat de cultuur weer een plek moet krijgen in Huis Wylerberg. Er komt veel publiek op af. We halen onze artiesten vooral uit het segment van de betere amateurmusici, zowel in Nederland als In Duitsland. Voor ons als team, waarin Duitsers en Nederlanders zitting hebben, is het grensoverschrijdende karakter van groot belang. In de groene concerten vind je de Duitse en Nederlandse geschiedenis van Huis Wylerberg terug.”

Vogels
We reizen twee jaar terug in de tijd. In Huis Wylerberg is het voorjaarsconcert, getiteld ‘Vogels’, in volle gang. De ramen staan wagenwijd open en het orkest speelt prachtig, zo mooi en zo natuurlijk dat het publiek in vervoering is, mede door de vogelgeluiden die in de muziek verwerkt zijn. Althans, dat denken de luisteraars. In werkelijkheid horen ze de vogels die buiten behoorlijk wat noten op hun zang hebben. Ze zingen harmonisch met de muziek mee. In Huis Wylerberg zingt de natuur altijd een deuntje mee. Cultuur, historie en natuur gaan hier hand in hand. De schikgodinnen van het lot hebben er een soms pittige levensdraad gesponnen voor haar bewoners, maar de muzen blijven er hun liederen zingen, van vreugde en verdriet. Zo is het leven.

Geraadpleegde literatuur:
Dorte Nicolaisen – Huis Wylerberg, een expressionistisch landhuis van Otto Bartning
Herman Grote - Het vergeten monument
Jeroen van Zuylen (red.) – Haus Wylerberg, een grensgeval
www.groeneconcerten.nl

Foto’s: Remi van Bergen, collectie Peter Werth