Vrijheid is van onschatbare waarde

Adviseur Vrijheidsmuseum en historicus Joost Rosendaal

Als je een gesprek aangaat met historicus, prof. dr. Joost Rosendaal merk je meteen zijn passie voor de geschiedenis op. Bevlogen vertelt hij bijvoorbeeld over het bombardement van Nijmegen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Joost is sinds 1 januari namens het Vrijheidsmuseum in Groesbeek hoogleraar geschiedenis van oorlog en vrijheid aan de Radboud Universiteit. Reden om eens grondig met hem van gedachten te wisselen.

Wat houdt dit precies in?
“Het is eigenlijk een soort adviseurschap en bestaat uit diverse taken. Een daarvan is de band tussen de Radboud Universiteit en het Vrijheidsmuseum te versterken. Verder adviseer ik inhoudelijk. Wat is er in die en die tijd gebeurd. Op welke manier kunnen we dat het beste presenteren. Zie het als een toetsing van feiten. Inhoudelijk was ik betrokken bij de storyline van het huidige Vrijheidsmuseum. Op verzoek van voormalig directeur Wiel Lenders hebben de Duitse historicus Ralph Trost, Lennert Savenij en ik de teksten in het museum die Wiel en zijn team hadden geschreven uitvoerig doorgenomen. Ik denk ook mee bij de wisseltentoonstellingen en het verkrijgen van subsidies. Ik hoop hier een versterkende rol te hebben. Geschiedenis is een discussie zonder einde en de opvatting erover veranderd voortdurend. Als museum moet je meegaan met de opvattingen van de tijd, en nadenken over de toekomst om je expositie niet te laten verouderen, zowel inhoudelijk als qua presentatietechnieken. Je expositie dien je regelmatig te actualiseren. Neem bijvoorbeeld de tentoonstellingen over de SS en de inheemse bevrijders. Je blijft de bezoekers prikkelen en daagt hen uit over bepaalde zaken na te denken.”

Welke sporen wil je achterlaten bij het museum?
“Ik wil graag bijdragen aan het versterken van de band tussen het Vrijheidsmuseum en de Radboud Universiteit en aan het vergroten van de bekendheid van het museum in met name Nederland en Duitsland. En dat meer mensen ook het verhaal en de betekenis van het Rijnlandoffensief leren kennen.”

Welke onderzoekswensen wil je inbrengen?
“Ik vind het belangrijk dat de Tweede Wereldoorlog niet alleen vanuit nationaal perspectief bekeken wordt, maar ook vanuit de Duitse en Europese visie. Hoe kan het dat mensen overgaan tot het ontnemen van de Vrijheid van anderen? Welke lessen kunnen we daaruit halen voor de huidige tijd? Met in het achterhoofd dat geschiedenis niet wetmatig is, het herhaalt zich niet.”

Hoe verhoudt de regionale geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog zich tot de Europese dimensie van het museum?
“In het museum komen grote verhalen aan bod. Deze regio heeft daarin een belangrijke rol gespeeld, denk aan operatie Market Garden, het Rijnlandoffensief. De geschiedenis houdt niet op bij een regio, land of tijd. Alles heeft met elkaar te maken.”

Even een vraag tussendoor. Wat veel mensen interesseert. Hoe zat het nou precies met dat bombardement op Nijmegen?
“Vanuit Engeland gingen in februari 1944 Amerikaanse bommenwerpers op weg naar Gotha in Duitsland om daar de oorlogsindustrie te bombarderen. Een massale aanval was gepland. Het stormde en sneeuwde echter aan de Engelse kust. Vliegtuigen stegen niet op of keerden terug naar hun basis. De massaliteit viel weg. De toestellen die zich al boven Nederland en Duitsland bevonden, moesten daarom terug keren. Vaak zocht men dan gelegenheidsdoelen om te bombarderen. Zoals spoorwegemplacementen of fabrieken. Eenmaal boven Nijmegen vliegend was het station met zijn grote rangeerterrein een dankbaar doelwit. Temeer daar er ook nog een grote gashouder naast stond. Het centrum van Nijmegen was dus geen doel. Waarom het dan toch geraakt is? De bommenrichter in het voorste toestel dacht: de meeste vliegers hier zijn nog onervaren dus haal ik het punt waarop gericht moet worden iets naar voren, opdat de bommen niet over hun doel heen schieten. Maar de vliegers waren ervaren genoeg om hun doel te raken. Maar mikten dus wel op het naar voren gehaalde mikpunt, Nijmegen centrum dus. Met als catastrofaal gevolg de verwoesting van een deel van het stadscentrum. En circa 800 doden die te betreuren waren. En dat terwijl doelen in Nederland niet aangevallen mochten worden zonder toestemming van de Nederlandse regering in ballingschap. Maar dat was tijdens de briefing voorafgaand aan de missie niet door gegeven. Of ze wisten dat ze boven Nijmegen vlogen? Dat is ongewis. Toen de vliegers in Engeland uitstapten zeiden ze van wel. Maar de commandant van de eenheid zei later, toen hij wist dat er een fout gemaakt was, dat hij dacht dat hij boven Kleve of Goch vloog. Dit om zijn straatje schoon te vegen.”

Hoe bereik je de jeugd met de expositie van het Vrijheidsmuseum?
“Het museum is daar volop mee bezig. In oktober komt er een verhaallijn voor kinderen. Ouders spelen ook een belangrijke rol. Zijn zij geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog, dan zijn de kinderen dat vaak ook. En vergeet de verhalen van opa en oma niet. Je kunt het leerproces voor kinderen ook aantrekkelijker maken door bijvoorbeeld speurtochten, en digitale presentatie van de expositie. We moeten ons wel realiseren dat het niet altijd gemakkelijk is voor de jeugd. Het gaat hier over zware verhalen, over oorlog en geweld.”

Wat betekent vrijheid voor jou persoonlijk?
“Jezelf kunnen zijn, zonder bang te hoeven zijn wat een ander daar van vindt. Vrijheid brengt ook verplichtingen en verantwoordelijkheden met zich mee, denk aan het respect voor anderen bijvoorbeeld.”

Welke invloed heeft Artificiële Intelligentie(AI) op het historisch onderzoek?
“Het kan behulpzaam zijn. Een handig hulpmiddel. Je kunt op internet veel informatie vinden. Maar realiseer je wel dat op internet slechts een klein deel van alle bronnen staat. Als mens en historicus dien je wel extra kritisch te zijn op de informatie die we tot ons nemen. Aan studenten geef ik het advies om informatie kritisch te beoordelen, zeker waar het om het thema vrijheid gaat. Het vak geschiedenis leert de student om zijn of haar bronnen grondig te onderzoeken en beoordelen, ook de info van televisie en sociale media. Waarom geeft iemand bepaalde informatie? Zit er een belang achter om mensen deze zaken te laten geloven?”

Hoe is jouw passie voor geschiedenis ontstaan?
“Geschiedenis vond ik van jongs af aan fascinerend, je maakt een soort tijdreis. Tijdens een onderzoek kruip je in de huid van andere mensen. Ik ben grootgebracht met de verhalen van mijn ouders die de oorlog in deze regio meemaakten. Mijn vader komt uit Millingen. Hij vertelde over zaken als dwangarbeid, de inkwartiering van Duitse militairen in september 1944 en over de evacuatie. Mijn moeder woonde in Nijmegen naast de Waalbrug. Ze beleefde het bombardement van Nijmegen vanaf een paar honderd meter afstand en verloor een vriendin tijdens deze ramp. Hun verhalen fascineerden mij enorm. Een oom van mij is omgekomen bij het bombardement van Breskens. Zussen van mijn opa woonden tijdens de oorlog in Kleve. Een ervan verloor haar man bij het bombardement op die stad. Daarom weet ik dat de oorlog niet ophoudt bij de grens, maar dat je verder moet kijken. Oorlog betekent ellende, waar ter wereld je ook bent. Des te belangrijker is vrijheid. Vrijheid vraagt soms offers. Wat is vrijheid? Hoe ga je er mee om? Hoe kun je het behouden? Laat die vragen nou net belangrijke thema’s in het Vrijheidsmuseum zijn. Daarom is dit museum zo belangrijk.”