Een vergeten Holocaust

Met de viering van 75 jaar bevrijding in onze gemeente kun je geen krant openslaan of er staat over geschreven. Uitgerekend in deze periode spreek ik met Henni Hendriks-Heynen (77) en met Lidy Movig-Schrijnen (86). Deze dames zaten in Nederlands-Indië in het kamp ten tijde van de oorlog, een periode, die vaak onderbelicht is. Het verhaal van Henni en Lidy is soms ongelooflijk.

Men wilde in die tijd een leger oprichten om de situatie in Nederlands Indië in de gaten te houden. Men zocht jonge mannen om zich op te geven. Er werd o.a. in de kerken aangespoord om naar Indië te gaan om de bevolking te ondersteunen. De ouders kregen hiervoor 250 gulden. De vader van Lidy, Pierre Schrijnen werd door Matthieu Kerbosch uitgenodigd om bij hem in de Kina plantage te komen werken. Kinine werd wereldwijd van groot belang in de strijd tegen malaria en tropenkoorts.

Al jaren lang bespioneerde Japan Nedederlands-Indië. De kustlijn werd in kaart gebracht. De ijscoman bleek later een officier van het Japanse leger te zijn. Ook waren er Japanse winkels, er werd vast een Moskee cadeau gedaan om hun reputatie te bevorderen. In januari 1942 valt het Japanse leger het eiland Tarakan voor de kust van Borneo binnen. De eerste gevechten op zee begonnen al snel hierna. Het Koninklijk Nederlands Indisch leger (KNLI) capituleert op 9 maart 1942. Japan nam vooral blanke, Europeanen, Chinezen en gevluchte Duitse joden gevangen en zetten ze vast in vrouwen en kinderen kampen en aparte mannenkampen, waar jongens soms al vanaf 9 jaar er later bijgestopt werden. Aanvankelijk steunt de Indonesische bevolking Japan, maar deze houding verandert naarmate ook hun situatie verslechtert. Behalve de reeds geïnterneerden werden ook miljoenen Indonesische mannen door Japan gedwongen te werk gesteld als romusha (dwangarbeider), onder andere aan de Birma spoorweg. Duizenden kwamen hierbij om het leven en zijn begraven in Thailand en Nederlands Indië. Zo ook de vader van Henni, hij werd in Thailand begraven.

Van vrijheid naar gevangenschap

Het Paradijs veranderde in een hel, ook voor Henni en Lidy en hun familie. Wat ze in het Jappenkamp gehoord, meegemaakt en gezien hebben vergeten ze hun hele leven niet meer: vernederingen, martelingen, mishandelingen tot zelfs terechtstellingen waren aan de orde van de dag. Voor de tot prostituees gedwongene waren zij nog te jong. Hard werken, weinig te eten, voor je zelf opkomen om te overleven. Lidy: Je was apathisch, doodgaan was normaal. Op de ziekenafdeling lag rechts van mij een baby, waarvan de billetjes dichtgeplakt werden om uitdroging door diarree te voorkomen. Tevergeefs. Aan de andere kant een ouder meisje dat mij een stukje eten aanbood, wat ze niet meer naar binnen kreeg. Het verdween bij mij naar binnen. Ook zij heeft die morgen niet meer gehaald.

Keizer Hirohito had bevolen dat iedere commandant zelf mocht beslissen hoe de nog overlevenden omgebracht zouden worden, de kogel, zwaard of gif in de rijst. Buiten de kampen hadden de gevangenen al loopgraven moeten graven om de doden te bergen. De atoombommen op Hiroshima en Nagasaki leken nog niet voldoende indruk op de Japanners te maken. Belangrijkste was de keizer heel te houden. Toen Amerika op het idee kwam om de keizer dan maar heel te houden capituleerde Japan en bleven wij leven.

De bevrijding werd werkelijkheid. De Japanners kregen opdracht de gevangenen in de kampen te houden en ze te beschermen tegen de nationalisten, die opgehitst door de Japanners, met van hen gestolen en gekregen wapens niet voor moorden terugdeinsden. De gevangenen waren al van (in 1942) meer dan 150 kampen teruggebracht tot in 43 kampen (augustus 1945).

Als alles nog drie maanden geduurd had zouden veel mensen door ziekte of uithongering alsnog overleden zijn. We merkten niet veel van de bevrijding. We waren er ook te suf voor. Er was wel meer eten en er kwamen meer medicijnen. Uiteindelijk konden we met de boot naar Nederland. Er werd aangemeerd in Attaka. We werden voor zien van winterkleding en schoenen. Paspoorten waren ingeleverd en pas teruggegeven als de bootreis en de kleding terugbetaald waren. Ook voor diegenen die in contract pensions moesten verblijven kon een lange schuldperiode ontstaan. Leerachterstand, maar ook het aanpassen aan een andere leefwijze gaven problemen. Nederland was nog bezig zich te herstellen van de oorlog met Duitsland en zat niet te wachten op deze oorlogsgetroffenen uit Ned. Indië. Nederland is rijk geworden van het koloniale verleden, en heeft daar veel fout gedaan. Veel van de welvaart van het toenmalige Ned. Indië ging verloren na de oorlog met Japan. Het economisch belang van de handel met Japan en de schaamte over dit verleden verdoezelde veel van wat er gebeurd is.

Na de Tweede Wereldoorlog werd het politieke klimaat in Nederland getekend door gevoeligheden in de relatie met Indonesië en schaamtegevoel over het koloniale verleden. Met de nakomelingen had men geen medelijden. Daardoor duurde het lang voordat er enige belangstelling kwam voor de oorlogsslachtoffers uit de voormalige kolonie, een periode die Nederland ook welvarend gemaakt had. Pas in 1961 werden voor het eerst tijdens de nationale herdenking op de Dam ook diegenen genoemd, die in Indië het leven lieten. Vanaf toen mochten ook deze Nederlanders hun bevrijding gedenken.

Veel inwoners van Nederlands Indië trokken na deze oorlog naar Nederland, waardoor ons land ook nu nog een zeer actieve Indische gemeenschap bevat.